Heidendom en paganisme is een bonte verzameling spirituele tradities. Er zijn duidelijke kenmerken waarin heidenen en paganisten verschillen van andere spirituele tradities. Toch is het – vanwege de bonte verzameling – ondoenlijk om kwaliteiten te beschrijven, die voor alle heidense en paganistische tradities opgaan.

Hieronder beschrijven we enkele belangrijke eigenschappen die voor de meeste heidense en paganistische stromingen opgaan.

Oude wortels

Voordat Nederland gekerstend werd, was ook hier iedereen heiden. Dat had toen nog geen naam, want dit was het gewone wereldbeeld dat voor iedereen opging. Iets dat zo vanzelfsprekend is als ademhalen, heeft geen aparte aanduiding nodig.

De meeste moderne heidense en paganistische tradities zijn ontstaan aan het eind van de 19^e en begin van de 20^e eeuw. In die tijd was er grote belangstelling voor de oude tradities en magische verhalen. Vernieuwers, zoals Crowley en Gardner, hebben oude en nieuwe elementen gecombineerd en zo nieuwe stromingen gecreëerd.

Eén van de oude wortels in veel moderne heidense en paganistische stromingen is voorouderverering. Dit is belangrijk in bijna alle oude tradities, overal ter wereld. Ook moderne heidenen en paganisten voelen vaak een sterke band met de voorouders.

Natuur

De natuur speelt een belangrijke rol in veel heidense en paganistische tradities. Dat heeft veel te maken met de oude wortels: in vroeger tijden leefden mensen veel dichter bij de natuur, omdat ze voor hun overleving van de natuur afhankelijk waren. Een droge periode of een mislukte oogst had destijds grote gevolgen. En het heeft nog steeds grote gevolgen, ook al merken wij dat in het rijke westen niet.

Veel heidenen en paganisten voelen een diepe band met de natuur. Zo vieren ze vaak de jaarfeesten (en dus de seizoenen) en de fases van de maan. Heidenen en paganisten zijn zich dan ook vaak bewust van het milieu en de noodzaak om beter met de aarde om te gaan.

Animisme

Animisme is een onderdeel van veel religies. Ook in het heidendom en paganisme komt het veel voor. Animisme is de overtuiging dat niet alleen mensen en dieren, maar ook planten, stenen, bergen, rivieren, donder, bliksem, etc een ziel hebben. Al deze zielen moeten vanzelfsprekend met respect bejegend worden.

Zelfontplooiing

Jezelf ontwikkelen is in veel heidense en paganistische stromingen belangrijk. Veel tradities kennen een leertijd die wordt begonnen of juist afgesloten met een inwijding. Soms zijn er zelfs meerdere inwijdingen, die belangrijke momenten in de leertijd markeren. Maar er zijn ook stromingen die helemaal geen inwijdingen kennen. Hoe dan ook, opleiding en leren hoort veelal bij het heidense en paganistische pad. Doel is om onszelf, onze psyche en het goddelijke in onszelf beter te leren kennen.

“En gij die denkt mij te zoeken, weet dat uw zoeken en smachten u niet zullen baten, tenzij gij dit mysterie kent: dat indien dat wat gij zoekt, gij niet in uzelf vindt, gij zult het nooit buiten uzelf vinden.
Want zie, ik was bij u vanaf het begin; en ik ben dat wat wordt bereikt aan het einde van verlangen.” [Citaat uit de Charge of the Goddess (Opdracht van de Godin) van Doreen Valiante.]

Spiritualiteit

Sommige heidenen en paganisten beschouwen zich als gelovig of religieus. Anderen beschrijven het als een levensbeschouwing. Weer anderen bewandelen een (natuurlijk) spiritueel pad. Op bepaalde plaatsen zijn heidense of paganistische rituelen zelfs ingeburgerd tot culturele activiteit.

Voor de meeste heidenen en paganisten is het leven iets om vreugdevol en zonder schaamte te vieren, op voorwaarde dat je keuzes anderen niet schaden. Moderne heidenen en paganisten zijn doorgaans ontspannen en op hun gemak, met zichzelf en anderen.

In veel heidense en paganistische tradities hebben vrouwen een gelijkwaardige rol met mannen.

Polythesme

De meeste heidense en paganistische stromingen zijn polytheïstisch, dat wil zeggen dat ze meerdere godinnen en goden erkennen. Sommige heidenen en paganisten zien de godinnen en goden als individuele personen, zoals dat bij de oude Grieken en in het oude Noorden gebruikelijk was. Anderen beschouwen alle godinnen als een representatie van de Ene Godin en alle goden als representatie van de Ene God. Weer anderen geloven dat alle godinnen en goden bepaalde aspecten van één Grote God(in) zijn. Nog weer anderen zijn van mening dat er een Goddelijke Bron is, waaruit alles ontstaan is. En er zijn ongetwijfeld nog allerlei andere heidense en paganistische visies op “het goddelijke”.

In het heidense en paganistische wereldbeeld staan godin(nen) en god(en) relatief dicht bij mensen. Dit is een belangrijk verschil met monotheïstische stromingen, waar God veelal ver boven mensen is verheven. Daardoor hebben heidenen en paganisten meestal een andere verstandhouding met hun godinnen en goden dan bijvoorbeeld christenen met hun god.

Voorouders

Binnen het heidendom en paganisme is er vaak aandacht voor verleden, heden en toekomst. En dus voor voorouders, onszelf en toekomstige generaties. Ieder van ons is dus een schakel in een langere ketting.

Voor veel heidenen en paganisten spelen voorouders een belangrijke rol. In sommige tradities hebben de voorouders een (bijna) goddelijke status. Voorouders hebben vaak een prominente plaats op het altaar in huis of ze worden betrokken bij rituelen.

Jaarfeesten

Veel heidenen en paganisten voelen een diepe band met de natuur. Dat uit zich onder andere in het vieren van de jaarfeesten, die van oudsher belangrijke momenten in het jaar markeren. De jaarfeesten, of sabbats, zijn in feite zonnefeesten en samen worden ze ook wel het Wiel van het Jaar genoemd.

Het jaar kent acht jaarfeesten:

• Vier seizoenswisselingen: Midwinter, Lente-equinox, Midzomer en Herfstequinox
• Vier feesten daartussen: Samhain, Imbolc, Beltane en Lughnasadh

» Lees meer

Maanfeesten

In bepaalde heidense en paganistische tradities, waaronder Wicca, speelt de maan een zeer belangrijke rol. De Godin wordt namelijk geassocieerd met de maan.

In deze tradities wordt vaak de volle maan gevierd. Deze volle-maanfeesten worden ook wel esbats genoemd. Er zijn 12 of 13 esbats per jaar, die elk een eigen naam en thema hebben.

Niet-alledaagse wereld

Binnen de meeste heidense en paganistische tradities is er ruimte voor de niet-alledaagse wereld. Veel heidenen en paganisten accepteren dat er wezens zijn die we niet kunnen zien, zoals elementalen, fae, geesten, spirits, etc, etc. Deze wezens worden uitgenodigd bij het maken van een cirkel en tijdens rituelen. Ook kunnen ze bijvoorbeeld geconsulteerd worden tijdens een trancereis.

Veel heidense en paganistische tradities hebben een animistisch wereldbeeld, wat onder andere betekent dat ze ervan uitgaan dat planten, dieren en landschapskenmerken, zoals een berg of rivier, een ziel hebben. Deze zielen grenzen aan het goddelijke of kunnen zelfs gezien en behandeld worden als goden.

Natuurverschijnselen, zoals de windrichtingen, zijn wachters die verbonden kunnen zijn met de basale elementalen. Meestal horen ze bij de elementen water, aarde, vuur en lucht. De windrichtingen worden daarom vaak aangeroepen bij rituelen.

Magie

Veel heidenen en paganisten houden zich bezig met magisch werk. Magie is de vaardigheid om dingen in de werkelijke wereld te veranderen door je wil. Een eenvoudig voorbeeld van magie is iemand een goede reis wensen of een talisman. Daarnaast bestaat er complexere magie, waarvoor meer kennis, ervaring en handelingen nodig zijn.